🦀 Rust Cơ Bản – Bài 1: Vì sao nên học Rust?

Trong vài năm gần đây, Rust nổi lên như một trong những ngôn ngữ lập trình được yêu thích nhất thế giới. Từ các tập đoàn lớn như Microsoft, AWS, Google cho đến cộng đồng open-source, Rust đang dần trở thành lựa chọn hàng đầu cho những hệ thống cần hiệu năng cao nhưng vẫn an toàn bộ nhớ tuyệt đối.

Vậy Rust có gì đặc biệt? Vì sao nhiều lập trình viên chuyển sang Rust? Và quan trọng nhất: bạn nên bắt đầu từ đâu?

Bài viết này sẽ giúp bạn có nền tảng đầu tiên trước khi bước vào thế giới Rust.

1. Rust là gì?

Rust là ngôn ngữ lập trình hệ thống được phát triển bởi Mozilla Research, ra mắt lần đầu vào năm 2010. Mục tiêu ban đầu (và đến nay vẫn giữ nguyên) của Rust là:

Mang lại hiệu năng ngang C/C++ nhưng đảm bảo an toàn bộ nhớ mà không cần Garbage Collector.

Nghe có vẻ “không tưởng”, nhưng Rust đã làm được.

Rust hiện được dùng trong nhiều mảng khác nhau:

• Hệ thống và low-level programming
• Backend hiệu năng cao
• WebAssembly (Wasm)
• Blockchain
• Game engine nhỏ & toolchain
• Command-line tools
• Hạ tầng cloud & DevOps

Rust hướng đến 3 tính chất cốt lõi:

1. Speed – chạy cực nhanh, biên dịch ra file nhị phân native.
2. Safety – loại bỏ toàn bộ lỗi liên quan đến bộ nhớ (null, dangling pointer, data race…).
3. Concurrency – viết code multi-thread an toàn mà không đụng vào undefined behavior.

2. Vì sao nên học Rust?

An toàn bộ nhớ tuyệt đối, không cần Garbage Collector

Rust dùng cơ chế Ownership và Borrowing để đảm bảo an toàn, nghĩa là:

• Không thể double-free
• Không thể use-after-free
• Không thể data race
• Không thể null pointer (Rust không có null, có Option)

Nhờ vậy, Rust đặc biệt phù hợp với các hệ thống quan trọng như blockchain, embedded, tài chính, networking, security…

Tốc độ gần như C/C++

Rust không có runtime, không có GC chạy nền → hiệu năng gần như tương đương C/C++ nhưng developer không phải vật lộn với malloc, free, pointer arithmetic.

Cộng đồng và hệ sinh thái Cargo mạnh mẽ

Cargo – trình quản lý package của Rust – được đánh giá là một trong những toolchain dễ dùng nhất:

• cargo new
• cargo run
• cargo build
• cargo test
• cargo add package_name

Crates.io (registry chính thức) có hàng chục nghìn thư viện sẵn dùng.

Được các công ty lớn sử dụng

• Microsoft viết lại một phần Windows driver bằng Rust.
• AWS phát triển Firecracker (chạy Lambda) bằng Rust.
• Cloudflare dùng Rust cho hệ thống phân tán.
• Google tích hợp Rust vào kernel Android.

Rust đặc biệt mạnh ở các mảng:

• Hệ thống: Kernel module, driver, networking stack
• Backend: API server, microservice
• CLI tools: Rất nhiều tool DevOps nổi tiếng được viết bằng Rust
• Game/tool engine: Bevy, macroquad
• Wasm: Ứng dụng web hiệu năng cao
• Blockchain: Solana dùng Rust làm ngôn ngữ lập trình smart contract

Nếu bạn quen việc viết Python/Node/Go, Rust có thể khó hơn ban đầu, nhưng bù lại bạn có hiệu năng + an toàn + cấu trúc code chặt chẽ.

3. Cài đặt môi trường Rust

Rust được quản lý thông qua công cụ rustup.

Cài đặt Rust (Windows / macOS / Linux)

Chạy lệnh:

curl https://sh.rustup.rs -sSf | sh

Trên Windows, dùng installer chính thức tại: rustup.rs

Cài xong, kiểm tra phiên bản:

rustc --version
cargo --version

4. Bắt đầu viết chương trình Rust đầu tiên

Tạo project bằng Cargo

cargo new hello-rust
cd hello-rust

Cấu trúc mặc định:

hello-rust/
 ├── Cargo.toml
 └── src/
      └── main.rs

// main.rs
fn main() {
    println!("Hello, world!");
}

Chạy chương trình

cargo run

6. Tìm hiểu cú pháp cơ bản của Rust

Biến và kiểu dữ liệu

let x = 10;         // immutable
let mut y = 20;     // mutable
let z: f32 = 1.23;  // explicit type

Rust có các kiểu integer, float, boolean, char, tuple, array…

Hàm

fn add(a: i32, b: i32) -> i32 {
    a + b
}

In ra màn hình

println!("Hello {}", "Rust");

Kiểu trả về không dấu chấm phẩy

Nếu dòng cuối cùng của function không có dấu “;” thì sẽ được return

fn square(n: i32) -> i32 {
    n * n
}

7. Tạm kết

Qua bài viết trên, bạn đã nắm được các kiến thức cơ bản của rust:

• Rust là gì và vì sao nó đặc biệt
• Những lý do nhiều công ty lớn ưu tiên Rust
• Cách cài đặt Rust và tạo dự án đầu tiên
• Cấu trúc project & cú pháp cơ bản của Rust

Trong bài 2 của series, chúng ta sẽ bước vào phần quan trọng nhất trong Rust:

Ownership – Borrowing – Lifetime

Reference: https://topdev.vn/blog/rust-la-gi-co-an-duoc-khong