Bạn đã bao giờ bấm vào một đường link và phải ngồi nhìn màn hình trắng xóa trong vài giây trước khi nội dung hiện ra? Hay khi chơi game online, bạn bắn súng nhưng 1 giây sau nhân vật mới thực hiện hành động? Đó chính là Độ trễ (Latency).

Dù mạng Internet có tốc độ ánh sáng, nhưng sự chậm trễ vẫn luôn hiện hữu. Vậy chính xác nó là gì và tại sao chúng ta không thể loại bỏ nó hoàn toàn?

1. Latency là gì?

Độ trễ là khoảng thời gian cần thiết để một gói dữ liệu di chuyển từ điểm này đến điểm khác trên mạng.

Hãy tưởng tượng:

• Máy chủ A (New York) gửi dữ liệu đến Máy chủ B (London).
• Gửi lúc: 04:38:00.000
• Nhận lúc: 04:38:00.145
• Độ trễ = 0.145 giây (hay 145 mili-giây/ms).

Thông thường, độ trễ được đo giữa thiết bị của người dùng (client) và máy chủ dữ liệu (data center). Một chỉ số quan trọng liên quan là RTT (Round Trip Time): thời gian để gửi yêu cầu đi VÀ nhận phản hồi về. RTT thường gấp đôi độ trễ một chiều.

2. Tại sao mạng lại bị trễ?

Dù tín hiệu đi với tốc độ ánh sáng, nhưng có 3 “nút thắt” chính gây ra độ trễ:

• Kích thước trang web: Dù không trực tiếp là độ trễ mạng, nhưng các file nặng (ảnh lớn, code chưa tối ưu) làm tăng thời gian xử lý và tải trang, tạo cảm giác “mạng chậm” cho người dùng.

• Khoảng cách địa lý (Thủ phạm lớn nhất): Nếu bạn ở Việt Nam và truy cập trang web đặt máy chủ tại Mỹ, dữ liệu phải đi qua cáp quang biển dài hàng nghìn km. Khoảng cách càng xa, độ trễ càng cao.

• Hạ tầng mạng trung gian: Dữ liệu không đi đường thẳng. Nó phải nhảy qua nhiều mạng lưới, trạm trung chuyển, và bộ định tuyến (router). Tại mỗi trạm dừng (Internet Exchange Points – IXP), router phải mất thời gian xử lý và điều hướng gói tin. Càng qua nhiều trạm, độ trễ càng cộng dồn.

3. Phân biệt Latency, Bandwidth và Throughput

Rất nhiều người nhầm lẫn 3 khái niệm này. Hãy hình dung về một đường ống nước:

• Bandwidth (Băng thông): Độ rộng của ống nước. Ống càng to thì nước chảy qua một lúc được càng nhiều (Ví dụ: 100 Mbps).
• Latency (Độ trễ): Tốc độ dòng chảy từ đầu ống đến cuối ống. Nước chảy nhanh hay chậm?
• Throughput (Lưu lượng thực tế): Lượng nước thực sự chảy qua được trong một khoảng thời gian. Nó thường thấp hơn băng thông vì bị ảnh hưởng bởi độ trễ và tắc nghẽn.

Lưu ý: Bạn có thể có băng thông cực lớn (ống to), nhưng nếu độ trễ cao (nước chảy lờ đờ), trải nghiệm lướt web vẫn sẽ rất tệ.

4. Làm sao để giảm latency?

Chúng ta không thể thay đổi tốc độ ánh sáng, nhưng có thể rút ngắn quãng đường và tối ưu hóa quy trình.

Đối với quản trị viên Web (Developers):

• Sử dụng CDN (Mạng phân phối nội dung): Đây là giải pháp hiệu quả nhất. CDN lưu trữ bản sao của trang web tại nhiều máy chủ trên khắp thế giới. Khi người dùng truy cập, họ sẽ kết nối đến máy chủ gần họ nhất thay vì máy chủ gốc tận bên kia bán cầu.
• Tối ưu hóa hình ảnh và Code: Giảm dung lượng ảnh, nén file code (minification) để dữ liệu nhẹ hơn, di chuyển nhanh hơn.
• Lazy Loading: Chỉ tải những hình ảnh đang hiển thị trên màn hình, những phần chưa cuộn tới sẽ tải sau. Điều này giúp người dùng tương tác với trang web nhanh hơn.

Đối với người dùng (End Users):

Nếu bạn thấy mạng lag, không phải lúc nào cũng do nhà mạng:

• Tắt ứng dụng ngầm: Kiểm tra xem có thiết bị nào trong nhà đang tải file nặng hay không.

• Dùng dây mạng (Ethernet) thay vì WiFi: Sóng WiFi dễ bị nhiễu và mất ổn định, dây cáp luôn cho tín hiệu nhanh và ổn định hơn.

• Nâng cấp thiết bị: Router hoặc Modem quá cũ có thể không xử lý kịp tốc độ mạng hiện nay.

5. Kết luận

Độ trễ là một phần không thể tránh khỏi của Internet do giới hạn vật lý về khoảng cách. Tuy nhiên, bằng cách mang dữ liệu đến gần người dùng hơn (qua CDN) và tối ưu hóa đường truyền, chúng ta có thể giảm thiểu nó đến mức gần như không thể nhận ra, mang lại trải nghiệm mượt mà tức thì.